90 lat Kaczora Donalda: Wywiad z Jackiem Drewnowskim

W kwietniu tego roku obchodziliśmy 30-lecie magazynu Kaczor Donald, a w czerwcu 90. urodziny postaci Kaczora Donalda. Z tej okazji przeprowadziliśmy wywiad z Jackiem Drewnowskim, który od ponad 25 lat pracuje jako tłumacz komiksów Disneya.

Jacek Drewnowski rozpoczął swoją przygodę z tłumaczeniem kaczych i mysich komiksów w 1997 roku od serii Komiksy Gigant, a od 2000 roku tłumaczy historie wydawane w magazynie Kaczor Donald. Przetłumaczył na język polski także praktycznie wszystkie komiksy Dona Rosy i Carla Barksa oraz setki innych cenionych disnejowskich opowieści. Ma na swoim koncie również tłumaczenia komiksów niedisnejowskich m.in. Strażników i V jak Vendetty Alana Moore'a, jak również przekłady literatury pięknej np. Alicji w Krainie Czarów Lewisa Carrolla. W wydawnictwie Egmont pracuje również jako redaktor odpowiedzialny m.in. za komiksy z uniwersum Star Wars.

Kacza Agencja Informacyjna (KAI): Zacznijmy od początku - w jaki sposób trafił pan do wydawnictwa Egmont i zaczął tłumaczyć Giganty, a później pismo Kaczor Donald oraz inne komiksy disnejowskie?

Jacek Drewnowski (JD): Do wydawnictwa Egmont trafiłem w 1996 roku na zaproszenie Tomasza Kołodziejczaka jako kandydat do zespołu redakcyjnego Kaczora Donalda. Byłem wtedy studentem drugiego albo trzeciego roku, ale miałem już pewne doświadczenie w pisaniu tekstów i w pracy w redakcji miesięcznika Fenix poświęconego literaturze fantastycznej. Traf jednak chciał, że akurat wtedy powstał w wydawnictwie wakat na stanowisku redaktora naczelnego magazynu Królik Bugs – Egmont publikował wówczas także czasopisma komiksowe na licencji Warnera. Potrzebna była nowa osoba do tej roboty i zamiast próbnego materiału do Kaczora, Tomek zaproponował mi przygotowanie próbnego numeru Królika. Efekt się spodobał i w rezultacie na stałe objąłem pieczę nad tym magazynem, rozpoczynając pracę w wydawnictwie. Kiedy mniej więcej rok później Kaczor Donald z dwutygodnika miał stać się tygodnikiem, Michał Wojnarowski uznał, że nie znajdzie już czasu na przekłady Giganta i potrzebny będzie nowy tłumacz. Ponieważ byłem na miejscu i znałem potrzebne języki, Tomek Kołodziejczak zaproponował, żebym wykonał próbne przekłady dwóch gigantowych historyjek – po jednej z angielskiego i włoskiego. Od tego się zaczęło.

KAI: Czy czytał pan komiksy disnejowskie z uniwersum Kaczogrodu i Myszogrodu, np. wydawane przez Egmont w latach 90., zanim zaczął je pan tłumaczyć?

JD: Żartem mógłbym odpowiedzieć, że w latach 90. mogłem już czytać własne tłumaczenia. Ale jeśli chodzi o komiksy, które wychodziły w Polsce wcześniej, zacząłem je czytać dopiero kiedy podjąłem pracę w wydawnictwie Egmont, czyli niecały rok przed swoimi pierwszymi przekładami. Już w dzieciństwie uwielbiałem komiksy, żyjąc w totalitarnym kraju, w którym ich oferta była mocno ograniczona. Koledzy z podstawówki, którzy mieli rodziny za granicą, posiadali różne obcojęzyczne wydania i po lekcjach oglądaliśmy te komiksy. Oglądaliśmy, ale nie czytaliśmy, bo nie znaliśmy obcych języków. Tak wyglądał mój pierwszy kontakt z disnejowskimi komiksami, ale nie tylko, bo także z zeszytami Marvela i DC czy Asteriksem. Chociaż nie, w tym ostatnim wypadku mój stryjek Andrzej, wielki miłośnik komiksów, posiadał w kolekcji anglojęzyczne wydanie pierwszego tomu i przygotował nawet notatki, żeby mój tata mógł czytać ten komiks mojemu młodszemu bratu i mnie, tłumacząc dymki na bieżąco.

KAI: Przez wiele lat za konsultację językową w piśmie Kaczor Donald odpowiadał prof. Jerzy Bralczyk. Czy przypomina pan sobie jakieś uwagi pana profesora np. sugerujące, że należy użyć w tłumaczeniu innego słowa lub wyrażenia. A może zdarzały się w pańskiej pracy tłumacza przypadki, że otrzymywał pan jakieś negatywne uwagi lub skargi dotyczące tłumaczenia?

JD: Pan profesor regularnie chwalił moje przekłady, co oczywiście było dla mnie bardzo przyjemne. Najczęściej jego uwagi sprowadzały się do wygładzania pojedynczych fragmentów czy wyrażeń, które uznawał za zanadto potoczne. „No, tutaj już trochę przesadziliście”, mówił do redaktora, który zanosił mu teksty i później je odbierał. Tak, wówczas jeszcze odbywało się to w ten sposób, mimo że na co dzień używaliśmy już e-maili, a nie gołębi pocztowych. Co do drugiej kwestii, wiem, że przynajmniej parę razy dzwonili do Egmontu rodzice, którzy mieli uwagi do warstwy językowej – zwykle nie podobało im się jakieś jedno konkretne słowo. Raz, chyba pod koniec lat 90., zdarzyło się, że Gazeta Wyborcza wydrukowała list rodzica, który przeczytał tom Komiksu Giganta swojego dziecka i był oburzony zastosowanym tam słownictwem. Przypominam sobie, że miał pretensje między innymi o zwrot „kupić tę bajeczkę” i chyba jeszcze o inwektywę „cymbał”, ale tych przytoczonych słów i wyrażeń było więcej, tyle że ich nie pamiętam. Później gazeta opublikowała odpowiedź na ten list, pod którą podpisaliśmy się we dwóch: Tomasz Kołodziejczak jako redaktor naczelny i ja jako tłumacz. Przytoczyliśmy w niej cytaty z klasyki polskiej literatury młodzieżowej, w tym z lektur szkolnych – takich jak Szatan z siódmej klasy Kornela Makuszyńskiego – pokazujące, że poważani autorzy także nie stronili od podobnego potocznego słownictwa.

KAI: Czy pamięta pan i chciałby się podzielić jakąś ciekawą lub zabawną anegdotą z pracy redakcji Kaczora Donalda lub innych pism wydawanych przez Egmont w Polsce?

JD: Pamiętam czas, w którym w Kaczorze Donaldzie zaczęły pojawiać się gadżety inne niż kartonowe inserty – które zresztą często były świetne i niezwykle pomysłowe. Do siedziby wydawnictwa trafiało po kilka sztuk takiego gadżetu, żeby można go było przetestować i podjąć decyzję, czy zamówić kilkaset tysięcy do całego nakładu. Na samym początku była to nowość i w testowanie radośnie angażowali się wszyscy pracownicy biura. Kiedy trafiła do nas pierwsza lepka rączka, przez kilka dni trwało odwiedzanie się w pokojach i ściąganie sobie nawzajem dokumentów z biurek. Byliśmy przekonani, że test wypadł pomyślnie – skoro my cieszyliśmy się jak dzieci, dzieci też na pewno się ucieszą. Zainteresowanym anegdotami polecam odcinek numer 100 Wieści ze świata komiksu na kanale Story House Egmont na Youtube. Tomasz Kołodziejczak opowiada tam sporo anegdot – większość z tych sytuacji sam doskonale pamiętam – także związanych z Kaczorem Donaldem.

KAI: Czy pamięta pan komiks, który sprawił panu największe trudności przy tłumaczeniu, był wyjątkowo uciążliwy?

JD: Jeśli chodzi o komiksy disnejowskie i mam podać tytuł, to nie, nie pamiętam. Największą trudność sprawiają komiksy, których twórcy nie myśleli o tym, że będą tłumaczenia na inne języki, i oparli cały pomysł na jakimś idiomie, do którego odnosi się także strona graficzna. W tym momencie podam przykład kompletnie zmyślony, ale chcę przybliżyć kwestię. Jeśli we włoskim powiedzonku czy przysłowiu występuje krowa, a w polskim odpowiedniku łyżka, jako tłumacz muszę kombinować, żeby utrzymać sens komiksu, w którym na rysunkach widnieje krowa.

Przed laty tłumaczyłem krótką historyjkę, w której Daisy odsłaniała pola z literami, te układały się w hasło i po zmianie jednej litery to hasło zmieniało znaczenie. Rysunek wymagał wymyślenia polskiego hasła z określoną liczbą liter, które po niewielkiej zmianie będzie znaczyło coś innego. Była to nowa, a nie archiwalna historyjka i pamiętam, że choć jakoś z tego translatorsko wybrnąłem, zgłosiłem problem do ówczesnego szefa KD, Tomasza Kołodziejczaka, a on przekazał dalej prośbę, żeby zrezygnować z historyjek opartych o żarty językowe, tym bardziej z literową gimnastyką.

KAI: Jak pan sobie radzi z niestandardowymi onomatopejami? W końcu niełatwo jest zapisać za pomocą liter na przykład dźwięk wydawany przez mewy.

JD: Nie mam jednej odpowiedzi. Często korzystam z dorobku polskiej klasyki komiksu i innych tłumaczy, którzy wiele niestandardowych wyrazów dźwiękonaśladowczych już wymyślili i wprowadzili. W innych sytuacjach po prostu staram się oddać dźwięk tak, jak go słyszę, co czasami wiąże się wręcz z przeprowadzaniem – w miarę możliwości – eksperymentów z wydawaniem tego dźwięku. W wypadku zwierząt nieraz puszczałem sobie nagranie danego odgłosu, po czym starałem się go odtworzyć własną paszczą i przerobić na polskie głoski. Całe szczęście, że zazwyczaj pracuję sam i nikt tego nie widział ani nie słyszał. Ale z biegiem lat tego typu zabiegi są mi potrzebne coraz rzadziej– swój repertuar onomatopej wzbogacałem stopniowo w miarę potrzeb, tłumacząc kolejne setki, tysiące i dziesiątki tysięcy plansz, i teraz znajdę w nim jakąś opcję na większość okazji. Coraz rzadziej zdarza mi się natrafić na coś nowego, czego jeszcze nigdy nie było.

KAI: Ile zajmuje panu zwykle przetłumaczenie standardowego 30-stronicowego komiksu włoskiego publikowanego w Gigancie?

JD: Trudne pytanie, bo nigdy nie tłumaczę tekstu jednym ciągiem. Przekładam nie tylko KD i Giganty, ale także inne komiksy oraz powieści i przyjąłem sobie model pracy, w którym na przemian tłumaczę po kilka stron różnych tekstów. Jeśli kiedyś zdarzy się sytuacja – oby nie – że będę miał do tłumaczenia tylko Giganty, tłumaczenie historii 30-stronicowej zajmie mi zapewne od dwóch do sześciu godzin. Skrajne wartości, od pełnego akcji komiksu z niewielką liczbą dymków po historię przeładowaną tekstem i wymagającą sprawdzania faktografii. A taka zupełnie standardowa gigantowa historia to jakieś trzy-cztery godziny.

KAI: Czy woli pan tłumaczyć komiksy z języka włoskiego czy z angielskiego?

JD: Preferuję włoski, ale tylko z jednego powodu: mam tych tłumaczeń zdecydowanie mniej. Gigant i jego wydania specjalne to tylko ułamek mojej codziennej pracy, w której mam do czynienia głównie z tekstami po angielsku. Bardzo się więc cieszę, kiedy mam okazję potłumaczyć coś z włoskiego poza komiksami disnejowskimi – w ostatnich latach przełożyłem np. kilka albumów Gipiego, a teraz pracuję nad kolejnym. Parę lat temu wykonałem też nowy przekład Pinokia Carla Collodiego.

KAI: Czy zbiera pan wszystkie przetłumaczone przez siebie komiksy?

JD: W żadnym razie. Miejsca by mi nie starczyło, zresztą przekładam komiksy od ponad dwudziestu pięciu lat i sam się już w tym gubię - co roku przybywa kilkadziesiąt nowych tytułów, w dodatku przeżyłem w tym czasie kilka przeprowadzek. Teraz wynajmujemy nawet magazyn na rzeczy, które nie mieszczą nam się w obecnym mieszkaniu, i trafiło tam również sporo komiksów. Egzemplarze autorskie Kaczorów i Gigantów rozdaję po rodzinie i przyjaciołach. W ciągu lat obdarowani oczywiście się zmieniali, dzisiaj najwięksi fani w rodzinie to moi bratankowie Artur i Henryk, których z całego serca pozdrawiam.

KAI: Czy posiada pan kolekcję komiksów disnejowskich wydanych po polsku lub w innych językach, a jeśli tak, to jak dużą?

JD: Jeśli chodzi o polskie wydania – jak mówiłem, egzemplarze autorskie głównie rozdaję, niemniej zostawiam sobie po jednym z wydań kolekcjonerskich. Ale to nie jest uporządkowany zbiór, te tomy są porozrzucane po różnych miejscach. Może kiedyś zrobię w nimi porządek i poustawiam je obok siebie. Wydań zagranicznych też nie zbieram, mam kilka albo kilkanaście, które przez lata dostawałem w różnych okolicznościach. Jedyną serią komiksową, którą naprawdę kolekcjonuję i traktuję to kolekcjonowanie poważnie, jest zupełnie niedisnejowski włoski Dylan Dog. W sumie, licząc serię regularną i wydania specjalne, mam ponad czterysta tomików z Dylanem.

KAI: Czy utrzymuje pan kontakty z tłumaczami kaczych komiksów z innych krajów?

JD: Nie utrzymuję takich kontaktów. Nie znam i nigdy nie znałem tłumaczy komiksowych z innych krajów i w sumie nie wiem, w jakich okolicznościach poza jakimś zrządzeniem losu mógłbym ich poznać. Znam natomiast kilkoro rysowników z Włoch, Hiszpanii, Danii czy Finlandii i z nimi utrzymuję kontakty, a niektórych nawet zdarzało mi się odwiedzać.

KAI: Czy został pan kiedyś poproszony o autograf w tłumaczonym przez siebie komiksie?

JD: Wiele razy. Nie chcę, żeby zabrzmiało to nieskromnie. Nigdy nie ustawiają się do mnie kolejki po autografy. Niemniej tłumaczę komiksy od ponad ćwierć wieku, gościłem w tym czasie na licznych targach, festiwalach czy konferencjach i zdarzyło się w tych sytuacjach wiele próśb o autograf.

KAI: Czy czyta zagraniczne wydania z komiksami disnejowskimi, a jeśli tak, to czy ma pan np. jakąś ulubioną serię/komiks/wydanie, która nie wyszła w Polsce, a bardzo ją pan lubi?

JD: No cóż, odpowiedź będzie tu podobna do jednej z wcześniejszych. Zagraniczne edycje komiksów disnejowskich czytam sam z siebie bardzo sporadycznie. Częściej, choć też wcale nie tak często, zdarza się, że czytam je zawodowo, kiedy redakcja prosi mnie o opinię, bo rozważa publikację jakiegoś tomu czy kolekcji w Polsce. Jedyną zagraniczną serią komiksową, którą czytam regularnie bez żadnego związku z pracą, jest wspomniany już przeze mnie Dylan Dog.

KAI: Jacy są pana ulubieni twórcy komiksów z kaczkami lub myszami oraz ulubione komiksy z tego uniwersum?

JD: Oczywiście jak każdy, kto wie cokolwiek o komiksach disnejowskich, bardzo cenię twórczość Carla Barksa i Dona Rosy. Jeśli jednak chodzi o twórców aktywnych obecnie, mam trzech ulubionych. Ta sympatia ma wymiar osobisty – ze wszystkimi trzema poznaliśmy się i polubiliśmy – ale przede wszystkim każdy z nich ma bardzo charakterystyczną kreskę, rozpoznawalną na pierwszy rzut oka. Kiedy widzę pierwszą planszę historyjki i widzę, że narysował ją Kari Korhonen, Cesar Ferioli lub Flemming Andersen, od razu się cieszę. Co do komiksów, nie sposób nie docenić tytanicznej pracy, jaką wykonał Rosa przy Życiu i czasach Sknerusa McKwacza. Bardzo podobają mi się też odwołujące się do tychże uzupełnienia dziejów Sknerusa, które ostatnio tworzy Korhonen jako autor zarówno scenariuszy, jak i rysunków. A poza tym mam wielki sentyment do dwóch opowieści o tematyce sportowej, które przetłumaczyłem do Giganta w pierwszych latach swojej pracy translatorskiej. Pierwsza to piłkarska historia Moja lewa płetwa  z rysunkami wspomnianego Felmminga Andersena, a druga – Mleka i igrzysk o sporcie w czasach starożytnych.

KAI: A czy mógłby pan zdradzić, jaka jest geneza polskiego tłumaczenia imienia Rycha (po włosku: Bum Bum Ghigno)?

JD: Trudne pytanie. Nie pamiętam genezy każdego z kilkuset imion mieszkańców Kaczogrodu, którzy mniej lub bardziej okazjonalnie pojawiają się w komiksach. Nie mam nawet stuprocentowej pewności, czy to ja wymyśliłem Rycha, czy odziedziczyłem go po wcześniejszych tłumaczach (pierwszy komiks z Rychem wydany w Polsce to Maszyna czyni mistrza w Komiksie Gigant 1998-07, który to tom przetłumaczył Jacek Drewnowski – przyp. redakcji) Ale jeśli ja... może po prostu spojrzałem na niego i pomyślałem sobie: „O, taki Rychu”? To poczciwy kaczor, pełen dobrych chęci, zresztą pod tym względem podobny nieco do Donalda. A w końcu dobrze wiemy z Misia, że wszystkie Ryśki to porządne chłopy.

Wywiad przeprowadził Bartłomiej Stanula

Źródła ilustracji: Disney Publishing Worldwide, Timof Comics, Wikipedia, PPE.pl, Paradoks.net.pl, materiały własne